Jelle Reumer: Mayonaise

Volgende week wordt het nieuwe boek van astronoom Vincent Icke gelanceerd. In ‘Reisbureau Einstein’ schetst Icke een boeiend beeld van de meer ingewikkelde aspecten van ons bestaan, ingewikkeld in de zin van soms maar moeilijk te begrijpen. Het ontstaan van het heelal bijvoorbeeld, en de onvoorstelbare onmetelijkheid ervan. De Big Bang en het feit dat alle atomen waaruit uw en mijn lijf zijn opgebouwd toen of kort erna al zijn gevormd. De mogelijkheid - althans de theoretische mogelijkheid - van interstellair tijdreizen. En dan het ontstaan van het leven, waarvan wij hier op aarde getuige zijn maar dat statistisch gesproken ook elders in dat onmetelijke heelal kan zijn ontstaan.

Het zijn moeilijke onderwerpen. Hoe die Big Bang kon plaatsvinden is al een groot raadsel, want eerst is er niets en dat ontploft dan. Maar hoe het leven ontstond is zo mogelijk nog meer een breinkraker. Al eeuwen. Er zijn in theorie twee manieren om levenloze materie tot leven ter wekken. De ene is een directe schepping door een schepper, God of hoe u hem of haar ook wilt noemen. De wetenschap gaat daar niet vanuit. De andere is de zogenoemde spontane generatie, populair bij de oude Grieken en tot ver in de negentiende eeuw ook in Europa nog wel geloofd. Vliegen komen voort uit rottend vlees, muizen uit oude lompen. De wetenschap moet ook hier niets van hebben. Spontane generatie maakt trouwens een schepper overbodig, maar dat terzijde.

Al vroeg in de twintigste eeuw beschreef de Russische bioloog Oparin een elegante chemische route om leven te laten ontstaan. Zijn Amerikaanse collega Harold Morowitz kwam daarna met zijn beroemde mayonaise metafoor. Dat zit zo. U kent vast de oersoep, die waterige oplossing van aminozuren, ontstaan uit slechts simpele gassen, waterdamp en bliksemflitsen. In de loop van de tijd vormden zich eenvoudige eiwitten en vetachtige moleculen. Maar zo’n prehistorisch bouillonnetje bevat nog geen leven. Daarvoor is een verpakking nodig in de vorm van membranen, denk maar aan de celwand of de membranen die de celkern of bladgroenkorrels omhullen. Het zijn blaasjes, opgebouwd uit moleculen die met hun ene eind in water oplossen en hun andere eind in vet; emulgatoren worden ze wel genoemd. Emulgatoren vormden kleine bolletjes, waarbinnen het oersoepje verder kon gedijen.

Harold Morowitz kwam toen met zijn mayonaise op de proppen. Als u mayonaise maakt, klutst u slaolie door eigeel en voegt dan wat azijn toe. Het resultaat is een lobbige en vooral stabiele emulsie van minuscule vetbolletjes in een waterige basis. Dankzij lecithine uit het eidooier, wat zo’n emulgator is en dat de vetbolletjes scheidt van de azijn. Precies zulke emulgatoren zouden de oercel hebben kunnen opleveren, een blaasje gevuld met zich verder ontwikkelende oersoep. Ik geef toe, het daaraan toevoegen van leven inclusief de mogelijkheid tot voortplanting is nog wel een ingewikkelde stap verder waar wetenschappers nog steeds hun brein aan bezeren. Maar het begin van alles was prehistorische mayonaise. Dan weet u dat.

Natuurlijk ben ik, en bent u, een mens. We zijn primaten, zoogdieren, gewervelden. Maar in wezen bent u misschien niets meer dan een ingewikkeld vormgegeven kwak mayonaise. Ik wens u een smakelijke zondag.