Bert Garthoff

Op 29 mei 1955 begon op de zender die toen nog 'Hilversum 2' heette het radioprogramma 'Weer of geen Weer'. Het idee was afkomstig van VARA-bestuurder Jan Broecksz. Er moest een alternatief komen voor de vele kerkdiensten die toen op zondagochtend de Nederlandse radio vulden. Tot 1955 had de VARA op de vroege zondag 'voorzichtigheidsprogramma's' uitgezonden. Orgelspel van Johan Jong bijvoorbeeld met veel vibrato, om niet te veel uit de pas te lopen met de rest van Hilversum. Totdat Broecksz besloot dat er een programma moest komen waarin de mensen werd verteld wat ze met hun vrije zondag konden doen. Bedenk wel dat er in die tijd door vrijwel iedereen nog op zaterdag werd gewerkt.

Hubertus Wilhelmus Garthoff (1913 Amsterdam - 1997 Loosdrecht) noemde zichzelf 'één van de groene jongens'. Dat zei hij in het begin van de jaren zeventig. Het woord 'milieu' was nog maar net ingeburgerd, maar Garthoff maakte toen al vanaf 1955 een wekelijks natuurprogramma op de zondagochtend. Het is tientallen jaren later, maar nog steeds is de titel van dat programma 'Weer Of Geen Weer' een begrip. Het heeft hele generaties Nederlanders kennis laten maken met flore en fauna van eigen land. Toen Natuurmonumenten slechts 250.000 leden had, luisterden er wekelijks 1,5 miljoen naar 'Weer Of Geen Weer'. In de jaren vijfig bereikte de luisterdichtheid zelfs de 2 miljoen.

Die enorme populariteit had ook z'n nadelen. Garthoff: "Zo heb ik het heel in het begin van het programma eens over het stille stadje Bronkhorst in de IJsselstreek gehad. Een piepklein stadje waar ze leuke dingen aan het restaureren waren. Ik had het één keertje genoemd. Diezelfde zondagochtend, om half twaalf was er in heel Bronkhorst geen flesje bier en geen kop koffie meer te krijgen. Ik ben dan ook snel met stille stadjes en lieve plekjes wat voorzichtiger geworden. Een plaatsnaam moet je noemen, natuurlijk, maar ik zei niet meer zo precies waar het was. En ook als het over zeldzame vogels of planten ging dan riep ik niet meer: gaat dat zien, gaat dat zien! Nog een voorbeeld: de opening van de Brienenoordbrug in Rotterdam. Daarover had ik iets gezegd in de uitzending. Belde later de Rotterdamse politie of ik in het vervolg wel even wilde waarschuwen als ik in Weer Of Geen Weer speciale plaatsen noemde. Ze hadden de verkeersdrukte bij de nieuwe brug nauwelijks kunnen verwerken."

Een succesvol idee heeft altijd vele vaders. Zo ook de naam Weer Of Geen Weer. Het is na ruim veertig jaar niet meer precies duidelijk wie hem bedacht heeft. Er zijn drie mogelijke vaders: Bert Garthoff, Jan Broeksz of Gabri de Wagt. Die laatste hoorde ook bij het team dat de eerste uitzendingen maakte. In een interview met dagblad Trouw zei Garthoff: "Bij één van de eerste besprekingen vroeg ik aan Broecksz: is het programma bedoeld voor het zomer- of het winterseizoen? Nee, zei Broeksz toen: iedere week, weer of geen weer. Dat is dan meteen de titel zei ik."

Ten onrechte wordt Weer Of Geen Weer gezien als puur-natuur. Het was aanvankelijk opgezet als een toeristisch programma. De al bestaande rubriek Langs Ongebaande Paden van Fop. I. Brouwer werd in het nieuwe programma opgenomen. Garthoff: "We begonnen vooral vriendelijk, een beetje in de bloemetjes-en-bijtjes-sfeer. Ik ben een echt natuurmens, de eerste leeuwerik, de eerste eenden, die na het verstrijken van de winter weer achter elkaar aanzitten. Een reiger die een glibberige paling verorbert, ergens zo maar aan de stadsrand. Maar langzamerhand zag ik hoe die tuintjes waar ik zo mooi zat te praten steeds meer in de verdrukking kwamen. Het ene jaar kwam de gemeente en die nam een meter van zo'n tuintje af. Een jaar later pakte defensie twee meter. Daarna begon de buurman gif te spuiten en zag je de bloemen doodgaan. Dan móét je er wat van zeggen. Daardoor ben ik aggressiever geworden. ik vind het oneerlijk om over de Waddenzee steeds maar te roepen dat hij zo mooi is en te zwijgen over de rotzooi uit de veenkoloniën die minister Bakker en consorten erin willen spuiten. Dan sta je voor de keus: of ermee ophouden met de kreet 'de wereld gaat aan stront ten onder' of doorgaan en deze dingen erbij betrekken."

Rond 1970 was Weer Of Geen Weer een tamelijk strijdbaar programma, zeker voor die tijd. Maar nog altijd met de vriendelijke stem en dito benadering van Bert Garthoff, waardoor de agressiviteit netjes verpakt werd. Uit een interview in de Nieuwe Linie uit 1971: "Toch zijn er genoeg mensen die mij niet zo aardig vinden. Shell is boos als ik zeg dat die Vapona-vliegenstrips gevaarlijke rotdingen zijn, waar eigenlijk een doodskop op zou moeten staan. Er wordt nu een tuinspuitmiddel in de handel gebracht met alks slogan: Madelieven, paardebloemen, pinksterbloemen, hondsdraf en andere onkruiden verdwijnen na één keer spuiten. Dat is je reinste blasfemie. Dat is de schepping willen regelen naar het dividend van Shell of Organon toe."

"Echt acties ontketenen doe ik niet - daar voel ik mij niet toe geroepen. Ik geloof niet dat Weer Of Geen Weer een wekelijkse klaagmuur moet worden. Wel heb ik er vaak op geattendeerd dat streek- en bestemmingsplannen ter visie liggen en dat je er bezwaar tegen kunt maken." Juist door die benadering was Garthoff een hoofdrolspeler toen de milieubedreigingen verergerden. Piet Steltman, toenmalig directeur van het Instituut voor Natuurbeschermings Educatie IVN maakte hem in 1978 erelid "wegens zijn grote verdiensten op het gebied van natuur en milieubescherming". Daarnaast ontving Bert Garthoff de ANWB-prijs 1960, de Gouden Lepelaar van Vogelbescherming en de Heimans & Thijsseprijs.

Hoewel Garthoff ook voor televisie heeft gewerkt was de radio zijn grote liefde. In een interview bij zijn pensionering zei hij: "Bij radio is het zo dat een zekere bekendheid als reactie oplevert: Ik heb dat en dat programma gehoord, ik vond het leuk. Bij televisie is het alleen maar: Ik heb u gezien." Voor de tweede wereldoorlog was zijn radio-loopbaan al begonnen in Nederlands-Indië. Garthoff was na zijn gymnasium-b sociografie gaan studeren. Maar hij besteedde eerlijk gezegd meer tijd aan zijn hobby toneelspelen. In 1937 was zijn vader bereid nog één keer financieel bij te dragen aan de opleiding van Bert: hij kreeg een enkele reis Batavia. Daar las hij een advertentie van de plaatselijke omroep NIROM. "De dag na aankomst in Batavia ging ik als baru, als een grasgroene toean blanda naar het toilet en daar vond ik na gedane zaken nergens een rol wc-papier. Terwijl ik me daarover mateloos zat te verbazen reikte iemand me over de klapdeur behulpzaam een krant aan. Aan dat gebaar heb ik in feite mijn carrière te danken. In die krant las ik namelijk een advertentie waarin een omroeper gezocht werd voor de NIROM." Met een onderbreking tijdens de oorlogsjaren, toen hij geïnterneerd was, bleef hij tot 1951 in Indonesië radioprogramma's maken. Terug in Nederland werkte hij voor de Wereldomroep als 'samensteller klankbeelden' en vanaf 1955 tot aan zijn pensioen voor de VARA.

Joop Söhne was bij de eerste afleveringen van Weer Of Geen Weer betrokken en later was hij, als onderdirecteur VARA radio, de baas van Garthoff: "De man was een begenadigd en solistisch programmamaker. Hij deed de productie zelf en maakte de reportages en schreef de teksten. Het was een beetje zijn eigen omroepje binnen de omroep. Het was ook een echte perfectionist, die alles opschreef en niet zomaar achter de microfoon wat improviseerde. Zelfs zijn reportages waren voor een groot deel uitgeschreven en toch klonk het heel naturel." Garthoff zelf zei daarover: "Er staat inderdaad veel op papier, tot en met de kuchjes. Maar het gaat erom dat zo te doen dat het wel losjes en spontaan klinkt. Er wordt nog veel te veel 'gelezen' op de radio, uit angst voor versprekingen, die alleen maar gewoon zijn."

Bert Garthoff schreef ook een aantal populaire en veelverkochte natuurboeken: Vogel Van De Week, Zondagsvogel, Weer Of Geen Weer. Na zijn pensionering maakte hij nog het boek Natuur zien-inzien-ontzien, met een eerste oplage van 139.000 exemplaren. Ook maakte Garthoff tien jaar deel uit van de redactie van het blad Panda van het Wereld Natuurfonds.

In 23 jaar zijn er 1123 afleveringen van Weer Of Geen Weer geweest. Eéntje meer dan gepland. De uitzending van 16 april 1978 was kwijtgeraakt. Aan het eind van de serie en als Garthoff met vakantie was, dan werden de programma's niet live uitgezonden, dan stond alles behalve de weerbijdrage van Gerrit Eerenberg op de band. Uitzending nummer 1120 was zo'n ingeblikt exemplaar maar op de dag van uitzending waren de banden spoorloos. Weerman Gerrit heeft toen een programma geïmproviseerd, Weer Of Geen Weer zonder Bert Garthoff. Toen de band een paar dagen later werd gevonden is die alsnog een zondag later uitgezonden. De allerlaatste werd toen verschoven van 30 april naar 7 mei.

Het afscheid van Bert Garthoff in de Rivièrahal in Diergaarde Blijdorp werd in 1978 bijgewoond door ruim 500 mensen. Bijna 6000 luisteraars die erbij hadden willen zijn moesten worden teleurgesteld.

(Laatst gewijzigd maart 2004)