Grote grazers in de Oostvaardersplassen

Volgens beheerder Staatsbosbeheer doen de grote grazers het uitstekend in de Oostvaardersplassen; de kuddes breiden zich snel uit en daarmee komt tegelijk het einde van de groei in zicht. De verwachting was dat bij gebrek aan voedsel er minder dieren zouden komen, doordat dieren doodgaan en doordat ze minder nakomelingen krijgen. Voor een natuurgebied als dit werd dit als een normaal verschijnsel gezien. Voor sommige grote grazers is echter de veewet van toepassing. Deze stelt dat de beheerder verantwoordelijk is voor zijn beesten. Hierdoor moeten kadavers van de konik en het Heckrund verwijderd worden en sommigen stellen dat er in de winter bijgevoerd moet worden. Ook zou dit moeten betekenen dat wanneer er een epidemie van bijvoorbeeld mond-en-klauwzeer is, beesten geruimd moeten worden. Het edelhert valt niet onder de veewet. Hierdoor kunnen de kadavers van een hert wél blijven liggen. Wanneer de wisent zijn entree mag maken, heet ook deze "wild". Zowel het edelhert als de wisent kan lijden aan ziekten die ook bij het "vee" voorkomen. De kadavers zijn echter een welkome voedselbron voor kraaien, raven, arenden en -in 2005 eenmaal zelfs een - monniksgier.

Anno 2009 leefden er in het gebied 2327 edelherten, 1132 konikpaarden, 569 Heckrunderen en 100 reeën. De jaarlijkse sterfte onder de edelherten was rond de 27% in 2009. Over de winterperiode 2009-2010 zijn nog geen gegevens bekend. Er is sinds 2005 nog een aanzienlijke groei opgetreden en de jaarlijkse sterfte concentreert zich (uiteraard) in de koude en voedselarme wintermaanden, met name in maart. Staatsbosbeheer heeft gekozen voor een beheer, waarbij de natuur haar gang mag gaan en grijpt beperkt in. Dit heeft tot gevolg dat veel van de 4000 dieren gedurende de winter vermageren, en sommige overlijden. Om lijden te voorkomen worden dieren waarvan verwacht mag worden dat ze niet lang meer te leven hebben afgeschoten.

Effect biodiversiteit
Een toenemend probleem is de verdwijning van diverse vogelsoorten uit het gebied, als gevolg van de grote grazers. Dit probleem doet zich ook op veel andere plaatsen in Nederland voor en uitte zich in de Oostvaardersplassen tussen 1997 en 2002 bij een stijgende populatie grote grazers in de verdwijning van dertig tot honderd procent van de broedvogels van de open ruigtes, weidegebieden en droge rietlanden.

Discussie voedsel en dierenwelzijn
Het beleid van Staatsbosbeheer met grote grazers is omstreeks 2005 ter discussie gesteld. Op verzoek van de Tweede Kamer heeft een internationaal samengestelde commissie zich gebogen over deze problematiek. Deze International Comitee on Management of the large herbifors in the Oostvaardersplassen (IMCO) adviseerde sterfte van grazers te accepteren in het kader van de doelstelling van natuurlijk terreinbeheer. De discussie is daarna echter niet verstomd.

Tegenstanders wijzen er op dat de begraasbare oppervlakte te klein is voor dergelijke grote aantallen dieren. Migratie is niet mogelijk vanwege het afgesloten terrein, zodat de grazers niet de mogelijkheid hebben minder voedselarme gebieden op te zoeken. Voorstanders van de grote grazers wijzen er juist op dat in oorspronkelijke natuurlijke situaties er ook veel hindernissen zijn die migratie vrijwel onmogelijk maken, zoals rivieren, moerassen en bergketens. Dit zijn " natuurlijke hekken". Er is dus ook in een natuurlijke situatie een beperkte hoeveelheid voedsel.

Onder deskundigen is een discussie ontstaan over de vragen of de dieren voldoende voedsel hebben en of dieren lijden bij een verminderd voedselaanbod. Sommige deskundigen menen dat de meeste dieren in de winter kunnen teren op hun vetvoorraad. Een klein deel van de dieren bouwt onvoldoende vet op en kan daardoor sterven. Dat dieren in de winter op een ander dieet overschakelen, zou gunstig zijn voor hun spijsvertering en niet wijzen op een tekort aan voedsel. Dit zou bovendien zonder lijden gepaard gaan. Ten onrechte, zo zeggen zij, worden magere dieren als zielig beschouwd. Dergelijke kwalificaties zouden te veel menselijke interpretaties zijn, die te veel tot emotionele discussies leiden. Andere deskundigen menen echter dat herkauwers die sterk vermagerd zijn al ernstig geleden hebben onder het voedselgebrek.

Ook is er discussie over de vraag of voedselgebrek in de winter er toe leidt dat dieren zich minder voortplanten. Sommigen menen dat de voedselomstandigheden in dit gebied in de zomer zo uitbundig zijn dat de prikkel om zich niet voort te planten grotendeels vervallen is in de bronsttijd.

Proeftuin voor modern natuurbeheer
De Oostvaardersplassen geldt als een bijzonder natuurgebied. Het is een van de belangrijkste gebieden in Nederland waar op relatief grote schaal met natuurontwikkeling ervaring wordt opgedaan. De introductie van grote grazers is vanaf het begin daarvan onderdeel geweest, enerzijds met het doel om tot een alternatieve manier van begrazing te komen, anderzijds om tot aanzetten voor een zelfregulerend ecosysteem te komen. Het is dus in verschillende opzichten een experiment dat onvermijdelijk tot discussie onder deskundigen heeft geleid. Ook verschillende maatschappelijke organisaties hebben posities ingenomen in dit debat dat paradigmatisch is geworden voor het probleem van de introductie en het beheer van grote grazers in Nederland. Dierenwelzijnsorganisaties wijzen preventief beheer door afschot categorisch af, terwijl jagers stellen dat beheersjacht minder dierenleed veroorzaakt omdat er geen periode van lijden aan vooraf gaat. De Koninklijke Maatschappij voor Diergeneeskunde onderschrijft de zogenaamde zorgplicht voor grote grazers maar wil meer discussie over de wijze waarop dat moet gebeuren. Natuurbeschermingsorganisaties staan over het algemeen positief tegenover begrazing met grote grazers, al is er wel enige zorg over de mogelijke achteruitgang van de biodiversiteit.

De beheersexperimenten met grote grazers hebben verscheidene malen tot felle publieksreacties geleid. Ook de Tweede Kamer mengde zich in 2010 weer in het debat nadat het TV-programma Één Vandaag stervende grazers toonde. Demissionair minister van LNV zegde toe de evaluatie van het experiment met zelfregulerend beheer nog in 2010 zou plaatsvinden. Bovendien besloot de Tweede Kamer dat na de strenge winter van 2010 overgegaan moest worden tot bijvoederen van de grote grazers.

Bron: Wikipedia