Pijlwormen

Plankton is de verzamelnaam voor alle organismen die niet tegen de zeestromen in kunnen zwemmen, en dus vrij in het water zweven. Dit in tegenstelling tot het nekton, dat zelf zwemt, van vissen tot walvissen en van tot vogels en ijsberen.

De belangrijkste onderverdeling binnen de planktonwereld is tussen fytoplankton en zoöplankton.

Fytoplankton (phyton=plant), plantaardig plankton, maakt gebruik van fotosynthese om aan energie te komen. Dat maakt ze van essentieel belang voor het zuurstofgehalte van het water. Ze vormen voor veel soorten het voedsel.

Het zoöplankton (zoo=dier) is het dierlijke plankton. Tot het dierlijk plankton behoren microscopisch kleine eencelligen, maar ook veel grotere dieren zoals kwallen. Ook de vrij zwevende larven van vissen en andere grotere zeedieren behoren tot het dierlijk plankton. Die laatste groep is het meroplankton: het larvestadium van dieren die in een later stadium nekton worden: vissen, grotere kreeften en krabben, zeesterren, zee-egels, wormen en schelpdieren.

Pijlworm
Evolutiebioloog Katja Peijnenburg heeft een grote liefde opgevat voor één specifieke planktonsoort: de pijlworm, een dierlijke planktonsoort. Het zijn nietsontziende rovers die in alle zoute wateren voorkomen. Ze hebben een sleutelrol in het planktonvoedselweb: ze vormen de schakel tussen het plantaardige plankton en de grotere carnivoren.

Het is een succesvol beest, want ze kwamen 500 miljoen jaar geleden ook al voor. Het is bovendien een bijzondere groep wormen: ze horen namelijk nergens bij, en vormen binnen het dierenrijk een groep op zich.

Opmerkelijk is dat ze in die 500 miljoen jaar niet van uiterlijk zijn veranderd, maar dat ze tegelijkertijd genetisch zéér divers en variabel zijn. Dat blijkt uit onderzoek van Katja Peijnenburg: de pijlworm is genetisch zelfs het meest diverse dier op aarde. Als je twee uiterlijk identieke pijlwormen uit een schep water vergelijkt, verschillen die genetisch net zo sterk van elkaar als een vleermuis en een olifant. Waarom dat zo is, zal de komende jaren verder worden onderzocht.

Meet en greet
Ontmoet Katja Peijnenburg en kijk met haar mee door de microscoop tijdens het Weekend van de Wetenschap  op 4 en 5 oktober. Dat weekend vertellen wetenschappers van allerlei disciplines hun verhalen in wetenschapsmusea en science centra.